اسلام و شادي؛
 اسلام با توجه به نيازهاي اساسي انسان، شادي، نشاط را تحسين و تأييد كرده است. قرآن كه يكي از بهترين و مستحكم‏ترين منابع اسلام به شمار مي‏رود، زندگي با نشاط و شادي را نعمت و رحمت خدا تلقي فرموده، زندگي هميشه توأم با گريه و زاري و ناله را خلاف رحمت و نعمت خداوند دانسته است.
 گواه اين مطلب آيه قرآن است كه مي‏فرمايد: «فليضحكوا قليلاً و ليبكوا كثيراً» توبه (9)، آيه 82. «بايد كم بخندند و زياد بگريند». شأن نزول اين آيه، اين بود كه پيغمبر خدا(ص) دستور صادر كرده بودند كه بايد تمام نيروهاي توانمند براي شركت در مبارزه عليه كفار و مشركين كه به سرزمين اسلام هجوم آورده بودند، بسيج شوند. عده‏اي با بهانه‏هاي مختلف از شركت در اين لشكر كشي خودداري كرده بودند و از فرمان خدا و پيغمبر(ص) تخلف كرده بودند؛ خداوند در قرآن به آنها وعده عذاب مي‏دهد و به دنبال آن مي‏فرمايد: [اين گروه نافرمان‏] از اين پس كم بخندند و زياد بگريند».
 واضح است كه نفرين به صورت كيفر و مجازاتي است كه همواره بر خلاف طبيعت و فطرت آدمي او را دچار عذاب و رنج مي‏سازد. اين كه خداوند آرزوي كم خنديدن و زياد گريستن براي نافرمانان مي‏كند، حكايت از اين حقيقت دارد كه خنده به عنوان يكي از عوامل نشاط، امري طبيعي و فطري است كه خداوند مي‏خواهد به عنوان كيفربراي نافرمانان از اين امر ،قراردهد. (گفتارها، ج 2، ص 225 - 226.)

 توصيفات قرآن در خصوص بهشت نيز حاكي از اين واقعيت است كه اسلام بر نشاط و شادي مُهر تاييد نهاده است؛ زيرا باغ‏هاي زيبا، آب‏هاي زلال و روان، زيباترين بسترها، نرم‏ترين و چشم‏گيرترين پارچه‏ها، برترين ديدني‏ها (ر.ك: سوره الرحمن، واقعه و ياسين. و... كه قرآن در وصف بهشت ترسيم مي‏كند، همه جزء عوامل نشاط و شادي به شمار مي‏روند و خداوند متعال براي شادكردن انسان‏ها بهشت را اين‏چنين قرار داده است.
 قرآن در فراز ديگري، برخي عوامل شادي و نشاط را مخصوص مؤمنان دانسته است؛ « قل من حرم زينة الله التي أخرج لعباده و الطيبات من الرزق قل‏ هي ‏للذين آمنوا في الحياة الدنيا خالصةً يوم القيامة» اعراف (7)، آيه 32. «بگو (در برابر كساني كه بسياري از مواهب زندگي را تحريم مي‏كردند) اي پيغمبر چه كسي زينت و آرايش و زيبايي‏هايي را كه خداوند از درون طبيعت براي بندگانش بيرون كشيده، حرام كرده است. بگو اين مواهب پاك و اين زيبايي‏ها براي مردم با ايمان در همين زندگي دنيا و در زندگاني جاويد آخرت قرار داده شده است. با اين تفاوت كه در اين دنيا، زيبايي‏ها به زشتي‏ها آميخته است؛ شادي‏ها به غم آلوده و آميخته است؛ ولي در دنياي ديگر و در روز رستاخيز، اين زيبايي‏ها و اين مواهب پاك، براي مردم با ايمان به صورت خالص وجود دارد» گفتارها، ج‏2، ص‏227-228..
 اين آيه به خوبي بيان‏گر اين حقيقت است كه اسلام به بهره‏مند شدن از زيبايي‏ها و مواهب زندگي كه در زمره عوامل نشاط آورند، اهميت مي‏دهد و آن را زيبنده دين‏داران و مؤمنان مي‏داند.
 از زبان معصومان(ع) نيز - كه مترجمان حقيقي واحي‏اند - مي‏خوانيم:
 1. رسول اكرم(ص): «مؤمن شوخ و شاداب است».(بحراني، تحف العقول، ص‏49.)
 2. حضرت علي(ع): «شادماني، گشايش خاطر مي‏آورد »؛(آمدي، غررالحكم، ح‏2023.) «اوقات شادي، غنيمت است»؛(همان، ح‏1084.) «هركس شادي‏اش اندك باشد، آسايش او در مرگ خواهد بود» (بحارالانوار، ج‏78، ص‏12)
 3. امام صادق(ع) «هيچ مؤمني نيست كه شوخي در طبع او نباشد»؛(كليني، اصول كافي، ج‏2، ص‏663.) «شوخ طبعي بخشي از حسن خلق است».همان.
 4. امام رضا(ع) كوشش كنيد اوقات شما در چهار زمان باشد؛وقتي براي عبادت و خلوت با خدا، زماني براي تأمين معاش، فرصتي براي معاشرت با برادران مورد اعتماد و كساني كه شما را به عيب‏هايتان واقف مي‏سازند و در باطن به شما خلوص و صفا دارند و وقتي را هم به تفريحات و لذايذ خود اختصاص مي‏دهيد و از شادي ساعت‏هاي تفريح، نيروي لازم براي عمل به وظايف وقت‏هاي ديگر را تأمين كنيد».بحارالانوار، ج‏75، ص‏321. در سيره معصومان، عنصر شادي آن چنان اهميت دارد كه علاوه بر تأييد آن به بسترسازي، زمينه‏سازي و ايجاد آن نيز توصيه شده است.(كافي، ج‏2، ص‏192)
 پاره‏اي از احاديث، علاوه بر دستورهاي كلي درباره اهميت شادي و نشاط، دستورالعمل‏هاي خاصي نيز براي حفظ و پرورش اين حالت مانند، پياده‏روي، سواركاري، شنا در آب، نگاه كردن به سبزه‏ها، خوردن و نوشيدن، مسواك كردن، شوخي، خنده و...(وسائل الشيعه، ج‏12، ص‏112) (بحارالانوار، ج‏16، ص‏298؛ حسين نوري، مستدرك الوسائل، ج‏8، ص‏418) بيان مي‏دارند.
 چو شادي بكاهد، بكاهد روان /خُرد گردد اندر ميان، ناتوان‏
 فرودسي

 5. مرز شادي و نشاط؛
 براساس هدف و فرجام زندگي، شادي و نشاط از ديدگاه اسلام داراي حد و مرز مي‏باشد. محتوا و قالب شادي و نشاط و عوامل آن نبايد با روح توحيدي و انساني كه دين اسلام مطرح كرده است، در تضاد و تنافي باشد؛ زيرا هر پديده‏اي كه انسان را از آرمان و غايت اصلي خويش دور سازد، به هيچ وجه مقبول اسلام نخواهد بود.
 بنابراين پديده شادي و نشاط و عوامل آن به عنوان يك نياز اساسي و ضروري تا حدي روا و مجاز مي‏باشد كه علاوه بر آن كه مانع نيل انسان به هدف اصلي‏اش نگردد، بلكه در رسيدن به آن مددكار وي باشد؛ از اين رو بسياري از انديشمندان مسلمان معتقدند: از آن جا كه انسان در انجام هر رفتار ارادي، انگيزه و هدفي را پي‏ مي‏گيرد شادي و نشاط به عنوان يك رفتار، از اين قاعده مستثني نبوده و هدف و انگيزه‏اي در آن دنبال مي‏شود.(اخلاق اسلامي، ص‏98-99؛ اخلاق الهي، ج‏5، ص‏238. )
 در اين پديده، اگر انگيزه و هدف، حق و در راستاي هدف اصلي زندگي آدمي باشد، اين پديده حق، مفيد و سودمند خواهد بود و اگر انگيزه و هدف باطل در آن نهفته باشد و در برابر هدف اساسي زندگي انسان باشد، اين پديده، باطل و مضر خواهد بود؛ بنابراين مي‏توان مرز شادي و نشاط را انگيزه و هدف آن دانست.
 مزاح و شوخي كه يكي از عوامل برجسته شادي است، اگر به سبك‏سري، بي‏شرمي و گستاخي بياميزد، «هزل» ناميده مي‏شود كه در اسلام مطرود است و اگر به تحقير و بدگويي و ناسزا آميخته گردد، آن را «هجو» مي‏خوانند و اين نيز در اسلام نهي شده است ‏يكي از صحابه از رسول خدا پرسيد: «آيا اگر با دوستان خود شوخي كنيم و بخنديم، اشكالي دارد؟ حضرت فرمود: اگر سخن ناشايستي در ميان نباشد، اشكالي ندارد. (كافي، ج‏2، ص‏663 ن تحف‏العقول، ص‏323). و اگر شوخي از حد خارج شود و به بيهودگي يا زياده‏روي بينجامد، باز از نظر اسلام عملي ناپسند خواهد بود؛ همان طور كه اميرمؤمنان علي(ع) مي‏فرمايد: «هر كس بسيار شوخي كند، وقار و سنگيني او كم مي‏شود»(غررالحكم، ص‏222.)
 امام صادق(ع) مي‏فرمايد: «زياد شوخي كردن، آبرو را مي‏برد».كافي، ج‏2، ص‏665.
 خنده و تبسم كه از عوامل ديگر نشاط و شادي است، بايد صادقانه بوده، شخصيت آدمي را لكه‏دار نسازد. خنده از نظر اسلام، آن گاه مؤثر و مفيد است كه به شخصيت ديگران لطمه وارد نياورد. خنده، با انگيزه آزردن، اهانت و تحقير ديگري، حكم حرمت آزار شخص مؤمن را دارد و به شدت نكوهيد شده و حرام است. وقتي براي مؤمن، احترامي برتر از كعبه را بر شمرده‏اند، به خوبي روشن مي‏شود كه اهانت و تحقير او، چه اندازه نكوهيده است.(اخلاق الهي، ج‏5، ص‏256-257.)
 قالب‏هاي نشاط و شادي و عوامل آن نيز بايد در شأن مقام انسان و آرمان‏هاي والاي او باشد؛ زيرا گاهي محتوايي مفيد، در قالبي نامناسب نتيجه اثرگذاري را معكوس خواهد كرد و به همين دليل در روايات، «قهقهه» از شيطان تلقي شده‏ و «تبسم» بهترين خنده دانسته شده است.(غررالحكم، ص‏ 222.كافي، ج‏2، ص‏664.) زمان و مكان نشاط و شادي نيز بايد با آن متناسب باشد؛ زيرا اگر اين تناسب برقرار نباشد، بسيار ناپسند و زشت خواهد بود. مزاح و بذله‏گويي در مراسم سوگواري و مكان‏هاي مقدس ناپسند است‏(اخلاق الهي، ج‏5، ص‏258-259.)و در خصوص مكان و زمان خنده از رسول اكرم(ص) نقل شده است: «كسي كه بر جنازه‏اي بخندد، خداوند در روز قيامت پيش چشم همه، به او اهانت مي‏كند و دعايش اجابت نمي‏شود و كسي كه در گورستان بخندد، باز مي‏گردد، در حاليكه سختي بزرگي همانند كوه اُحد، براي اوست».همان.
 از آن چه در اين فراز گفته شد، مشخص مي‏گردد كه پاره‏اي از روايات كه به صورت مطلق يا مقيد، شادي و عوامل آن را نكوهش كرده‏اند، ناظر به شادي، نشاط و عواملي است كه از مرز و حدود شادي خوشايند از ديدگاه اسلام پا فراتر نهاده‏اند به افراط و تفريط در غلتيده‏اند. اسلام اصل شادي و عوامل آن را ناپسند نشمرده است، بلكه آن را تأييد و توصيه كرده است.

 6. چند نكته:
 الف) زندگي پُر از قطع و وصل‏ها، شادي و رنج‏ها، نشاط و غم‏ها، اميد و شكست‏ها و... است در جهاني كه ما زندگي مي‏كنيم، شادي و رنج با يكديگر آميخته است. زندگي نمي‏تواند سراسر با شادي و سرور همراه باشد، ناملايمات در عرصه زندگي، امري گريزناپذير مي‏باشد؛ به گفته رودكي:
 خدايِ عرش، جهان را چنين نهاد /كه گاه مردم، شادان و گه بُوَد ناشاد
 ب) پاره‏اي از روايات كه مؤمن را غمگين و اندوهناك معرفي كرده‏اند، ناظر به حزن دروني است كه نتيجه آگاهي اجتماعي و تعلق جمعي فرد است و نه پريشان حالي و پراكندگي خاطر كه منافي با نشاط و شادي است. در واقع اين نوع اندوه، ريشه در توجه به احوال ديگران و حس همدردي انساني دارد؛(كافي، ج‏2، ص‏163؛ وسائل الشيعه، ج‏20، ص‏213.)
 آن گونه كه سعدي از آن چنين ياد مي‏كند:
 بني آدم اعضاي يك پيكرند /كه در آفرينش زيك گوهرند
 چو عضوي به درد آورد روزگار /دگر عضوها را نماند قرار
 ج) برخي از عوامل شادي، نشاط جسماني را كه اثر غير مستقيمي نيز بر نشاط روحي دارد، براي انسان به ارمغان مي‏آورد و پاره‏اي از عوامل شادي به صورت مستقيم، بر نشاط روح اثر مي‏گذارند.
 عواملي چون تلاوت قران، تفكر در آفريده‏هاي خداوند، ايمان و تقويت آن، صدقه دادن و پرهيز از گناه، از جمله عواملي‏اند كه زمينه‏هاي رواني و روحي شادي را فرهنگ مي‏آورند و عواملي چون، تغذيه مناسب، ورزش، بوي خوش، خودآرايي، پوشيدن لباس‏هاي روشن، پياده روي و نگاه كردن به سبزه‏ها از آن دست عواملي‏اند كه زمينه‏هاي مادي و جسماني نشاط را فراهم مي‏آورند؛ هر چند كه پس از برخورداري از نشاط جسماني، شادي روحي نيز نصيب انسان مي‏شود.
 د) پاره‏اي از عارفان مسلمان كه روحيه‏اي درون‏گرا دارند ، نشاط و شادي را در درونِ جان آدميان جست‏وجو مي‏كنند. اينان شادي حاصل از وصال معنوي محبوب را برتر از شادي‏هاي جسماني و بيروني مي‏دانند. سالكان معنوي، اندوه و غم را به منزله مقام و درجه‏اي از تجربه‏هاي عرفاني مي‏دانند و ازاين‏رو، گاه، شادي و نشاط را فداي چنين غمي مي‏كردند و معتقدند از طريق حزن است كه مي‏توان به شادي دست يازيد.
 كه را ديدي توان در جمله عالم‏ /كه يك دم شادماني يافت بي‏غم‏
 شبستري
 به اعتقاد اين گروه، شادي‏هاي اين سويي و دنيوي، همچون خود دنيا دوايي ندارند و همواره قرين غم بوده است.
 شادي بي‏غم در اين بازار نيست‏ گنج بي‏مار وگل بي‏خار نيست‏
 راه لذت از درون است نه زبرون‏ /ابلهي دان جستن از قصر و حصون‏
 مولوي.
 از آن جا كه عارفان پير و مكتب عشقند، معتقدند آن چه شادي و زندگي مي‏آفريند، عشق پاك است.
 مرده بدم، زنده شدم، گريه بدم، خندم شدم‏ /دولت عشق آمد و من، دولت پاينده شدم‏
 از توام اي شهر قمر، در من و در خود بنگر /كز اثر خنده تو، گلشن خنده شدم‏
 مولانا
 مهم اين نكته است كه عارفان نيز در جست‏وجوي شادي مطلق و كاملند و به دليل ظرفيت وجودي خاص خويش؛ براي دست‏يابي به آن نشاط راستين از غم استقبال مي‏كنند؛ ولي هرگز براي ديگران آرزوي اندوه نمي‏كنند؛ علاوه بر آن كه در برابر غم، در ظاهر مراقبند كه ديگران از حزن آنان آگاه نشوند.اميرمؤمنان، علي‏عليه‏السلام در توصيف عارفانه مي‏فرمايد: «زاهدان، در دنيا اگر چه بخندند، قلبشان مي‏گريد و اگر چه شاد باشند، اندوهشان شديد است (نهج‏البلاغه، خطبه 113؛ ر.ك: شرح مقامات اربعين، ص‏260-262)..

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: